Ο ΑΦΕΛΗΣ ΑΦΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΤΗΤΑΣ…..
Ο νεωτερικός πολιτισμός της δυτικής Ευρώπης θεωρήθηκε πολύ γρήγορα από τους ίδιους τους φορείς του, όπως είδαμε και στο προηγούμενο σημείωμα, πρότυπος. Προβλήθηκε μέσω της αποικιοκρατίας (και προβάλλεται εν πολλοίς ακόμα και σήμερα με άλλους τρόπους) ως το ιδανικό πολιτισμικό μοντέλο, ως το τέλειο εκείνο παράδειγμα που έπρεπε να μιμηθούν και να υιοθετήσουν όλα τα έθνη ώστε να προοδεύσουν και να απαλλαγούν από έναν δήθεν παρωχημένο και ξεπερασμένο τρόπο ζωής τον οποίο η δυτική νεωτερικότητα είχε κατορθώσει να ξεπεράσει.
Αφήνοντας κατά μέρος το κατά πόσον πέτυχε τελικά αυτό το παγκόσμιας εμβέλειας σχέδιο της Δύσης για μια δυτικότροπη αναμόρφωση του πολιτισμού και «αλλαγή του κόσμου», αξίζει να προσέξουμε τις παραδοχές και τις βεβαιότητες στις οποίες εδράζεται. Με αυτό τον τρόπο όχι μόνο θα φανεί η ουτοπική διάστασή του, αλλά, ακόμα χειρότερα, θα αναδειχτούν η ακραία αφέλειά του, η επικίνδυνη απλοϊκότητά του και οι υπερφίαλες και ολοκληρωτικές προσδοκίες του. Από αυτές τις αυτονόητες παραδοχές πρέπει να προσέξουμε περισσότερο μία, γιατί σε αυτήν ουσιαστικά βασίζονται όλα τα υπόλοιπα, αυτήν δηλαδή που λέει ότι «όλοι είμαστε ίδιοι». Και πρέπει να την προσέξουμε γιατί σε αυτήν ακριβώς την (καθαρά διαφωτιστικής καταγωγής) πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι τελικά όχι μόνο ίσοι, αλλά και ίδιοι, βασίζεται η αισιοδοξία του δυτικού κόσμου ότι το πολιτισμικό του μοντέλο μπορεί να εφαρμοστεί παντού.
Παρότι με μια πρώτη σκέψη φαίνεται σωστή αυτή η αντίληψη, πολύ γρήγορα διαπιστώνουμε πως το γεγονός ότι μοιραζόμαστε με όλους τους υπόλοιπους ανθρώπους του κόσμου την ιδιότητα του ανθρώπου, το ότι ανήκουμε δηλαδή στο ίδιο είδος, δε συνεπάγεται απαραίτητα και ότι μοιραζόμαστε με αυτούς τις ίδιες συνήθειες, αντιλήψεις και νοοτροπίες. Αυτή η πραγματικά υπεραπλουστευτική και αφελής θεώρηση του ανθρώπινου φαινομένου αγνοεί και παραβλέπει έναν πολύ σημαντικό παράγοντα: τις συνθήκες μέσα στις οποίες το ανθρώπινο είδος ζει. Η πολυπλοκότητα και η άπειρη μέσα στο χρόνο διαφοροποίηση αυτών των συνθηκών της ανθρώπινης ζωής, καθώς και η διαφορετική κατά περίπτωση αλληλεξάρτησή τους με διάφορους παράγοντες (κλίμα, γεωγραφία κλπ.) διαχωρίζει τελικά τους ανθρώπους σε διαφορετικές ομάδες οι οποίες έχουν τον δικό τους, διακριτό και ξεχωριστό κάθε φορά χαρακτήρα, την δική τους ταυτότητα – και αυτές τις ομάδες είναι βέβαια τα έθνη. Το ανθρώπινο λοιπόν φαινόμενο διακρίνεται περισσότερο από μια ετερογένεια και πολυπλοκότητα παρά από την ανθρωπολογική ομοιογένεια και την γραμμικότητα με την οποία το αντιμετώπισαν οι διαφωτιστές και κατόπιν όλος ο δυτικός πολιτισμός.
Αυτήν ακριβώς την αναγκαστική ετερότητα και πολυπλοκότητα με την οποία ξεδιπλώνεται το ανθρώπινο φαινόμενο μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι ο δυτικός νεωτερικός πολιτισμός θεώρησε ότι μπορούσε να την καταργήσει και να την αφανίσει, επιβάλλοντας ένα δήθεν καθολικό και ανθρωπολογικά (=αντικειμενικά) καθορισμένο πρότυπο (το δυτικό), το οποίο όμως ήταν στην πραγματικότητα μια ακόμα ετερότητα και τίποτα περισσότερο. Είναι προφανές πόσο ολοκληρωτικό και ισοπεδωτικό είναι ένα τέτοιο σχέδιο, το οποίο αδιαφορώντας για τις πραγματικές και όχι επίπλαστες ιδιαιτερότητες και τις επιμέρους παραλλαγές που παίρνει η ανθρώπινη ζωή σε κάθε τόπο, προσπαθεί στο όνομα της ανθρώπινης φύσης και στο όνομα μιας αφηρημένης και θεωρητικής πανανθρώπινης ομοιότητας να επιβάλει στην πραγματικότητα έναν πολιτισμό πάνω σε όλους τους άλλους. Και είναι εξίσου προφανές το πόσο επικίνδυνο είναι αυτό το σχέδιο για την αλλοτρίωση του ίδιου του φαινομένου της ανθρώπινης ζωής το οποίο με αυτό τον τρόπο απογυμνώνεται από την εγγενή ζωτικότητα και πολυμορφία του και περιορίζεται μέσα σε πολύ στενά, αυστηρά προκαθορισμένα πλαίσια.
Αυτό το φάσμα της ισοπέδωσης και της κατάργησης κάθε διαφορετικότητας, κάθε ταυτότητας και ιδιομορφίας, το αντιμετωπίζουμε φυσικά και σήμερα μέσα από το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, το οποίο δεν είναι παρά μια εξελιγμένη μορφή της παλιάς δυτικής αποικιοκρατίας και του δυτικού ιμπεριαλισμού, αυτή τη φορά στο επίπεδο του πολιτισμού. Η υψηλή τεχνολογία της σημερινής εποχής – αυτό είναι το «ηθικό» πρόταγμα και το άλλοθι της νέας αυτής «αποικιοκρατίας» στη θέση της ανθρώπινης φύσης – επιβάλλει την κατάργηση των εθνικών και τοπικών ιδιαιτεροτήτων και την ολική συνένωση του κόσμου, έτσι που να δημιουργηθεί ένα «παγκόσμιο χωριό». Οι δυτικοί εμπνευστές αυτού του νέου πανανθρώπινου σχεδίου, παρακολουθώντας βέβαια τους διαφωτιστές προγόνους τους, φαίνεται να πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ζωή θα πάψει να καθορίζεται κάποια στιγμή από τους πραγματικούς, καθημερινούς παράγοντες που τη διαμορφώνουν σε κάθε τόπο και ότι θα αποκτήσει υπερεθνικά και υπερ-τοπικά χαρακτηριστικά. Μένει να διαψευστεί και αυτή η υπερφίαλη, ισοπεδωτική και αντιανθρωπιστική δυτική ελπίδα, όπως ακριβώς διαψεύστηκε και το όραμα της δυτικής αποικιοκρατίας του 19ου αιώνα.
Η αφελής αυτή πίστη στην απουσία κάθε ετερότητας και εθνικής ταυτότητας διακηρύχθηκε τις τελευταίες εβδομάδες και στη χώρα μας μέσα από το νέο βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού – δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά. Οι συγγραφείς του βιβλίου, παρακάμπτοντας τις συχνές αναφορές στην εθνική ετερότητα Ελλήνων και Τούρκων, πιστεύουν αφελώς ότι τελικά θα την καταργήσουν και θα την απαλείψουν, ως εάν να ήταν ένα απλό λεκτικό κατασκεύασμα. Στην πραγματικότητα βέβαια απλά την παραβλέπουν. Με το να μην αναφέρουμε τις πραγματικές διαφορές που έχουμε με κάποιον άλλον για να μην καλλιεργείται δήθεν ένταση, όχι μόνο δεν εξαλείφουμε αυτές τις διαφορές, αλλά προχωράμε και σε μια πρωτοφανή και κωμική πράξη στρουθοκαμηλισμού. Οι διαφορές αυτές όχι μόνο ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τούρκους, αλλά ανάμεσα σε όλα τα έθνη, υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν όχι επειδή πρέπει να υπάρχουν, όχι δηλαδή για ιδεολογικούς λόγους (αυτή είναι η εσκεμμένη αντιστροφή που επικαλούνται ορισμένοι), αλλά επειδή απλούστατα δημιουργούνται από τις διαφορετικές συνθήκες μέσα στις οποίες, όπως αναφέραμε και παραπάνω, ζουν οι διάφορες ομάδες ανθρώπων. Πρέπει συνεπώς να τονίζουμε την ετερότητα όχι μόνο γιατί δεν μπορεί να μην υπάρχει, αλλά και γιατί αποτελεί τελικά την ουσία της ίδιας της ανθρώπινης εξέλιξης. Η μορφή βέβαια με την οποία πρέπει να τονίζονται αυτές οι διαφορές δεν πρέπει αποκτά σε καμία περίπτωση επιθετικό χαρακτήρα, γιατί σε αυτή την περίπτωση από το χώρο του πατριωτισμού και του υγιούς εθνισμού θα βρεθούμε στον επικίνδυνο χώρο του εθνικισμού και του σοβινισμού. Το να αποδίδουμε, όμως, εξ αρχής σε κάθε εκδήλωση της ετερότητας τη μομφή του εθνικισμού είναι οπωσδήποτε μια εξίσου ακραία προκατάληψη όσο και ο ίδιος ο εθνικισμός. Αλλά αυτό δεν το αποδέχονται όσοι δεν είναι αμερόληπτοι….
Πριν λοιπόν αποδεχτούμε κάθε πύρινο λόγο κατά της ετερότητας και της διαφορετικότητας στο όνομα μιας αόριστης «πανανθρώπινης αλληλεγγύης» από αυτούς που συχνά πυκνά μας βομβαρδίζουν, ας αναλογιστούμε όχι μόνο τη δυνατότητα της εφαρμογής του, αλλά και το βαθμό της αντικειμενικότητάς του. Το πιο πιθανό είναι ότι προσπαθεί να παρουσιάσει ως αντικειμενική μια άποψη καθαρά υποκειμενική, άρα ότι προσπαθεί να εξαπατήσει…..
Ο νεωτερικός πολιτισμός της δυτικής Ευρώπης θεωρήθηκε πολύ γρήγορα από τους ίδιους τους φορείς του, όπως είδαμε και στο προηγούμενο σημείωμα, πρότυπος. Προβλήθηκε μέσω της αποικιοκρατίας (και προβάλλεται εν πολλοίς ακόμα και σήμερα με άλλους τρόπους) ως το ιδανικό πολιτισμικό μοντέλο, ως το τέλειο εκείνο παράδειγμα που έπρεπε να μιμηθούν και να υιοθετήσουν όλα τα έθνη ώστε να προοδεύσουν και να απαλλαγούν από έναν δήθεν παρωχημένο και ξεπερασμένο τρόπο ζωής τον οποίο η δυτική νεωτερικότητα είχε κατορθώσει να ξεπεράσει.
Αφήνοντας κατά μέρος το κατά πόσον πέτυχε τελικά αυτό το παγκόσμιας εμβέλειας σχέδιο της Δύσης για μια δυτικότροπη αναμόρφωση του πολιτισμού και «αλλαγή του κόσμου», αξίζει να προσέξουμε τις παραδοχές και τις βεβαιότητες στις οποίες εδράζεται. Με αυτό τον τρόπο όχι μόνο θα φανεί η ουτοπική διάστασή του, αλλά, ακόμα χειρότερα, θα αναδειχτούν η ακραία αφέλειά του, η επικίνδυνη απλοϊκότητά του και οι υπερφίαλες και ολοκληρωτικές προσδοκίες του. Από αυτές τις αυτονόητες παραδοχές πρέπει να προσέξουμε περισσότερο μία, γιατί σε αυτήν ουσιαστικά βασίζονται όλα τα υπόλοιπα, αυτήν δηλαδή που λέει ότι «όλοι είμαστε ίδιοι». Και πρέπει να την προσέξουμε γιατί σε αυτήν ακριβώς την (καθαρά διαφωτιστικής καταγωγής) πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι τελικά όχι μόνο ίσοι, αλλά και ίδιοι, βασίζεται η αισιοδοξία του δυτικού κόσμου ότι το πολιτισμικό του μοντέλο μπορεί να εφαρμοστεί παντού.
Παρότι με μια πρώτη σκέψη φαίνεται σωστή αυτή η αντίληψη, πολύ γρήγορα διαπιστώνουμε πως το γεγονός ότι μοιραζόμαστε με όλους τους υπόλοιπους ανθρώπους του κόσμου την ιδιότητα του ανθρώπου, το ότι ανήκουμε δηλαδή στο ίδιο είδος, δε συνεπάγεται απαραίτητα και ότι μοιραζόμαστε με αυτούς τις ίδιες συνήθειες, αντιλήψεις και νοοτροπίες. Αυτή η πραγματικά υπεραπλουστευτική και αφελής θεώρηση του ανθρώπινου φαινομένου αγνοεί και παραβλέπει έναν πολύ σημαντικό παράγοντα: τις συνθήκες μέσα στις οποίες το ανθρώπινο είδος ζει. Η πολυπλοκότητα και η άπειρη μέσα στο χρόνο διαφοροποίηση αυτών των συνθηκών της ανθρώπινης ζωής, καθώς και η διαφορετική κατά περίπτωση αλληλεξάρτησή τους με διάφορους παράγοντες (κλίμα, γεωγραφία κλπ.) διαχωρίζει τελικά τους ανθρώπους σε διαφορετικές ομάδες οι οποίες έχουν τον δικό τους, διακριτό και ξεχωριστό κάθε φορά χαρακτήρα, την δική τους ταυτότητα – και αυτές τις ομάδες είναι βέβαια τα έθνη. Το ανθρώπινο λοιπόν φαινόμενο διακρίνεται περισσότερο από μια ετερογένεια και πολυπλοκότητα παρά από την ανθρωπολογική ομοιογένεια και την γραμμικότητα με την οποία το αντιμετώπισαν οι διαφωτιστές και κατόπιν όλος ο δυτικός πολιτισμός.
Αυτήν ακριβώς την αναγκαστική ετερότητα και πολυπλοκότητα με την οποία ξεδιπλώνεται το ανθρώπινο φαινόμενο μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι ο δυτικός νεωτερικός πολιτισμός θεώρησε ότι μπορούσε να την καταργήσει και να την αφανίσει, επιβάλλοντας ένα δήθεν καθολικό και ανθρωπολογικά (=αντικειμενικά) καθορισμένο πρότυπο (το δυτικό), το οποίο όμως ήταν στην πραγματικότητα μια ακόμα ετερότητα και τίποτα περισσότερο. Είναι προφανές πόσο ολοκληρωτικό και ισοπεδωτικό είναι ένα τέτοιο σχέδιο, το οποίο αδιαφορώντας για τις πραγματικές και όχι επίπλαστες ιδιαιτερότητες και τις επιμέρους παραλλαγές που παίρνει η ανθρώπινη ζωή σε κάθε τόπο, προσπαθεί στο όνομα της ανθρώπινης φύσης και στο όνομα μιας αφηρημένης και θεωρητικής πανανθρώπινης ομοιότητας να επιβάλει στην πραγματικότητα έναν πολιτισμό πάνω σε όλους τους άλλους. Και είναι εξίσου προφανές το πόσο επικίνδυνο είναι αυτό το σχέδιο για την αλλοτρίωση του ίδιου του φαινομένου της ανθρώπινης ζωής το οποίο με αυτό τον τρόπο απογυμνώνεται από την εγγενή ζωτικότητα και πολυμορφία του και περιορίζεται μέσα σε πολύ στενά, αυστηρά προκαθορισμένα πλαίσια.
Αυτό το φάσμα της ισοπέδωσης και της κατάργησης κάθε διαφορετικότητας, κάθε ταυτότητας και ιδιομορφίας, το αντιμετωπίζουμε φυσικά και σήμερα μέσα από το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, το οποίο δεν είναι παρά μια εξελιγμένη μορφή της παλιάς δυτικής αποικιοκρατίας και του δυτικού ιμπεριαλισμού, αυτή τη φορά στο επίπεδο του πολιτισμού. Η υψηλή τεχνολογία της σημερινής εποχής – αυτό είναι το «ηθικό» πρόταγμα και το άλλοθι της νέας αυτής «αποικιοκρατίας» στη θέση της ανθρώπινης φύσης – επιβάλλει την κατάργηση των εθνικών και τοπικών ιδιαιτεροτήτων και την ολική συνένωση του κόσμου, έτσι που να δημιουργηθεί ένα «παγκόσμιο χωριό». Οι δυτικοί εμπνευστές αυτού του νέου πανανθρώπινου σχεδίου, παρακολουθώντας βέβαια τους διαφωτιστές προγόνους τους, φαίνεται να πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ζωή θα πάψει να καθορίζεται κάποια στιγμή από τους πραγματικούς, καθημερινούς παράγοντες που τη διαμορφώνουν σε κάθε τόπο και ότι θα αποκτήσει υπερεθνικά και υπερ-τοπικά χαρακτηριστικά. Μένει να διαψευστεί και αυτή η υπερφίαλη, ισοπεδωτική και αντιανθρωπιστική δυτική ελπίδα, όπως ακριβώς διαψεύστηκε και το όραμα της δυτικής αποικιοκρατίας του 19ου αιώνα.
Η αφελής αυτή πίστη στην απουσία κάθε ετερότητας και εθνικής ταυτότητας διακηρύχθηκε τις τελευταίες εβδομάδες και στη χώρα μας μέσα από το νέο βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού – δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά. Οι συγγραφείς του βιβλίου, παρακάμπτοντας τις συχνές αναφορές στην εθνική ετερότητα Ελλήνων και Τούρκων, πιστεύουν αφελώς ότι τελικά θα την καταργήσουν και θα την απαλείψουν, ως εάν να ήταν ένα απλό λεκτικό κατασκεύασμα. Στην πραγματικότητα βέβαια απλά την παραβλέπουν. Με το να μην αναφέρουμε τις πραγματικές διαφορές που έχουμε με κάποιον άλλον για να μην καλλιεργείται δήθεν ένταση, όχι μόνο δεν εξαλείφουμε αυτές τις διαφορές, αλλά προχωράμε και σε μια πρωτοφανή και κωμική πράξη στρουθοκαμηλισμού. Οι διαφορές αυτές όχι μόνο ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τούρκους, αλλά ανάμεσα σε όλα τα έθνη, υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν όχι επειδή πρέπει να υπάρχουν, όχι δηλαδή για ιδεολογικούς λόγους (αυτή είναι η εσκεμμένη αντιστροφή που επικαλούνται ορισμένοι), αλλά επειδή απλούστατα δημιουργούνται από τις διαφορετικές συνθήκες μέσα στις οποίες, όπως αναφέραμε και παραπάνω, ζουν οι διάφορες ομάδες ανθρώπων. Πρέπει συνεπώς να τονίζουμε την ετερότητα όχι μόνο γιατί δεν μπορεί να μην υπάρχει, αλλά και γιατί αποτελεί τελικά την ουσία της ίδιας της ανθρώπινης εξέλιξης. Η μορφή βέβαια με την οποία πρέπει να τονίζονται αυτές οι διαφορές δεν πρέπει αποκτά σε καμία περίπτωση επιθετικό χαρακτήρα, γιατί σε αυτή την περίπτωση από το χώρο του πατριωτισμού και του υγιούς εθνισμού θα βρεθούμε στον επικίνδυνο χώρο του εθνικισμού και του σοβινισμού. Το να αποδίδουμε, όμως, εξ αρχής σε κάθε εκδήλωση της ετερότητας τη μομφή του εθνικισμού είναι οπωσδήποτε μια εξίσου ακραία προκατάληψη όσο και ο ίδιος ο εθνικισμός. Αλλά αυτό δεν το αποδέχονται όσοι δεν είναι αμερόληπτοι….
Πριν λοιπόν αποδεχτούμε κάθε πύρινο λόγο κατά της ετερότητας και της διαφορετικότητας στο όνομα μιας αόριστης «πανανθρώπινης αλληλεγγύης» από αυτούς που συχνά πυκνά μας βομβαρδίζουν, ας αναλογιστούμε όχι μόνο τη δυνατότητα της εφαρμογής του, αλλά και το βαθμό της αντικειμενικότητάς του. Το πιο πιθανό είναι ότι προσπαθεί να παρουσιάσει ως αντικειμενική μια άποψη καθαρά υποκειμενική, άρα ότι προσπαθεί να εξαπατήσει…..
No comments:
Post a Comment