Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ (ΚΑΙ) ΣΤΟ ΝΕΟΤΕΡΟ ΚΟΣΜΟ
Ο προγραμματικά διττός στόχος του Διαφωτισμού, δηλαδή ο εξοβελισμός αρχικά της μεταφυσικής ως εργαλείου ερμηνείας του κόσμου από τον άνθρωπο και η ακόλουθη αντικατάστασή της από την ατομική συνείδηση, επιτεύχθηκε, όπως είχαμε αναφέρει σε προηγούμενο σημείωμα, μέσα σε αρκετά σύντομο χρονικό διάστημα χάρη στις ραγδαίες κοινωνικές, οικονομικές και παραγωγικές εξελίξεις στη δυτική Ευρώπη κατά τον 19ο αιώνα. Ο καπιταλιστικός, αστικός, ατομικιστικός και υλιστικός κόσμος που αναδύθηκε εκείνη την εποχή και που υφίσταται έστω εξελιγμένος μέχρι σήμερα, καταχωρίστηκε έτσι στην ιστορία ως το πρώτο πολιτισμικό μόρφωμα που ενσυνείδητα και εμπρόθετα ήρθε σε πλήρη διάσταση και ρήξη με κάθε τι εξωκοσμικό, άυλο και μη εμπειρικό- αισθητηριακό, κοντολογίς με κάθε τι μεταφυσικό.
Ένα εύλογο ερώτημα που γεννάται καθώς πραγματοποιεί κανείς αυτή τη σκιαγράφηση της δυτικής κουλτούρας, είναι «ποιός τα λέει όλα αυτά;». Με άλλα λόγια: «αυτή η εικόνα που υπάρχει παγκόσμια για τη Δύση από πού προέρχεται;». Η απάντηση είναι βέβαια «από την ίδια τη Δύση». Όπως είχαμε άλλωστε αναφέρει και σε παλαιότερο σημείωμα, η αυτοαναφορικότητα και ο αυτοπροσδιορισμός υπήρξαν εξ αρχής πρωταρχικά μελήματα της νεωτερικότητας. Ο νεότερος κόσμος έπρεπε εκ των πραγμάτων και από τη φύση του να διαχωριστεί από κάθε τι άλλο.
Το να αυτοπροσδιορίζεται κάποιος και να καθορίζει την ταυτότητά του δεν είναι απαραίτητα ή εξ υπαρχής κακό – πολύ περισσότερο, δηλώνει αυξημένη αυτοσυνείδηση. Κρύβει, ωστόσο, την επικίνδυνη παγίδα του εγκλωβισμού στην εικόνα που σχηματίζει ο ίδιος για τον εαυτό του. Τούτο είναι επικίνδυνο γιατί αυτή η αυτοεικόνα πολλές φορές δεν είναι γνήσια και αληθινή, αλλά συγχέεται εύκολα με τις προσδοκίες και τις αξιώσεις που έχει κανείς για τον ίδιο του τον εαυτό. Νομίζουμε π.χ. συχνά ότι έχουμε κάποια χαρακτηριστικά, ενώ στην πραγματικότητα δεν τα έχουμε· και επειδή θα θέλαμε να τα έχουμε, τα προβάλλουμε στην τωρινή μας κατάσταση. Στην περίπτωση του νεωτερικού δυτικού πολιτισμού ισχύει κάτι παρόμοιο. Η εικόνα που υπάρχει για τη Δύση σήμερα σε όλο τον κόσμο, ότι δηλαδή έχει αποκηρύξει πλήρως τη μεταφυσική, όχι μόνο έχει δημιουργηθεί από την ίδια, αλλά είναι παραμορφωτική και επίπλαστη. Ή πιο σωστά, επειδή έχει δημιουργηθεί από την ίδια, είναι παραμορφωτική και επίπλαστη. Η απόλυτη και οριστική απάλειψη της μεταφυσικής είναι – ακόμα και σήμερα – περισσότερο ένας «ευσεβής» πόθος, ένα ρητορικό πρόταγμα της νεωτερικότητας, παρά μια συντελεσμένη πραγματικότητα. Είναι κάτι που θα ήθελε πολύ να πετύχει, αλλά δεν το έχει επιτύχει και που γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο συνεχίζει επίμονα να το προβάλλει ως βασικό της γνώρισμα μήπως επιτύχει την λεγόμενη αυτοεκπληρούμενη προφητεία!
Την κατασκευασμένη αυτή «πραγματικότητα» και εικόνα την ανακαλύπτουμε όχι μόνο διαπιστώνοντας ότι ακόμα και σήμερα υπάρχουν έστω και σχετικά λίγοι άνθρωποι στο δυτικό κόσμο με μεταφυσικές ανησυχίες, αλλά παρατηρώντας – και αυτό είναι ειρωνικό – ότι από τα πρώτα της βήματα μέχρι και σήμερα η νεότερη Δύση έχει οδηγηθεί τελικά σε μια δική της μεταφυσική. Ο νεότερος δυτικός πολιτισμός υιοθέτησε και εφάρμοσε πολύ γρήγορα έναν τρόπο έκφρασης μεταφυσικό, με την τεχνική πια έννοια του όρου, ο οποίος δημιούργησε ξανά ό,τι υποτίθεται στόχευε να διαλύσει. Η νεωτερικότητα και ο σύγχρονος αστικός τρόπος ζωής προβλήθηκαν π.χ. μέσω της αποικιοκρατίας με όρους μυθολογικούς. Η Δύση από ιστορική πραγματικότητα ανάχθηκε σε ιδέα, σε κάτι πρότυπο και σχεδόν ιερό, που έπρεπε να διαδοθεί σε όλο τον κόσμο, έγινε εντέλει μια κοσμική θρησκεία. Το ίδιο ισχύει βέβαια και για την έννοια του ατόμου, η οποία πραγματικά θεοποιήθηκε π.χ. από αυτόν που είπε ότι «ο Θεός πέθανε» (βλ. Νίτσε)! Πολλές, εξάλλου, θεωρίες που προγραμματικά θεωρούνταν αμιγώς υλιστικές (βλ. κομμουνισμός) κατέληξαν να αποτελούν μοντέρνες θρησκείες. Μπορεί να απαρνήθηκε λοιπόν η Δύση τις γνωστές θρησκείες, αλλά δεν μπόρεσε να απαλλαγεί τελικά από έναν μεταφυσικό τρόπο έκφρασης και σκέψης. Και η αυτοεικόνα που σχημάτισε ήταν μια ιδεολογική κατασκευή αυτοβαυκαλισμού και αυθυποβολής για τη δήθεν αποκήρυξη της μεταφυσικής, η οποία (κατασκευή) κατέληξε και η ίδια τελικά να γίνει ένα οιονεί θρησκευτικό δόγμα. Όλα αυτά δείχνουν ότι η νεότερη δυτική κουλτούρα πολεμώντας τη μεταφυσική «λακτίζει προς κέντρα » και ότι διακατέχεται από υπέρμετρες φιλοδοξίες που – το κυριότερο – αντιστρατεύονται βασικά συστατικά του ανθρώπινου ψυχισμού και της ανθρώπινης συνείδησης. Η μεταφυσική είναι, όπως δείχνει ειρωνικά και η πορεία της ίδιας της Δύσης, μια σχεδόν αδήριτη αναγκαιότητα της ανθρώπινης φύσης, που αντιστέκεται καταστροφικά σε όποιον την αντιπαρέρχεται με ευκολία και αλαζονεία. Ας μην είμαστε λοιπόν τόσο προκατειλημμένοι εναντίον της.
Ο προγραμματικά διττός στόχος του Διαφωτισμού, δηλαδή ο εξοβελισμός αρχικά της μεταφυσικής ως εργαλείου ερμηνείας του κόσμου από τον άνθρωπο και η ακόλουθη αντικατάστασή της από την ατομική συνείδηση, επιτεύχθηκε, όπως είχαμε αναφέρει σε προηγούμενο σημείωμα, μέσα σε αρκετά σύντομο χρονικό διάστημα χάρη στις ραγδαίες κοινωνικές, οικονομικές και παραγωγικές εξελίξεις στη δυτική Ευρώπη κατά τον 19ο αιώνα. Ο καπιταλιστικός, αστικός, ατομικιστικός και υλιστικός κόσμος που αναδύθηκε εκείνη την εποχή και που υφίσταται έστω εξελιγμένος μέχρι σήμερα, καταχωρίστηκε έτσι στην ιστορία ως το πρώτο πολιτισμικό μόρφωμα που ενσυνείδητα και εμπρόθετα ήρθε σε πλήρη διάσταση και ρήξη με κάθε τι εξωκοσμικό, άυλο και μη εμπειρικό- αισθητηριακό, κοντολογίς με κάθε τι μεταφυσικό.
Ένα εύλογο ερώτημα που γεννάται καθώς πραγματοποιεί κανείς αυτή τη σκιαγράφηση της δυτικής κουλτούρας, είναι «ποιός τα λέει όλα αυτά;». Με άλλα λόγια: «αυτή η εικόνα που υπάρχει παγκόσμια για τη Δύση από πού προέρχεται;». Η απάντηση είναι βέβαια «από την ίδια τη Δύση». Όπως είχαμε άλλωστε αναφέρει και σε παλαιότερο σημείωμα, η αυτοαναφορικότητα και ο αυτοπροσδιορισμός υπήρξαν εξ αρχής πρωταρχικά μελήματα της νεωτερικότητας. Ο νεότερος κόσμος έπρεπε εκ των πραγμάτων και από τη φύση του να διαχωριστεί από κάθε τι άλλο.
Το να αυτοπροσδιορίζεται κάποιος και να καθορίζει την ταυτότητά του δεν είναι απαραίτητα ή εξ υπαρχής κακό – πολύ περισσότερο, δηλώνει αυξημένη αυτοσυνείδηση. Κρύβει, ωστόσο, την επικίνδυνη παγίδα του εγκλωβισμού στην εικόνα που σχηματίζει ο ίδιος για τον εαυτό του. Τούτο είναι επικίνδυνο γιατί αυτή η αυτοεικόνα πολλές φορές δεν είναι γνήσια και αληθινή, αλλά συγχέεται εύκολα με τις προσδοκίες και τις αξιώσεις που έχει κανείς για τον ίδιο του τον εαυτό. Νομίζουμε π.χ. συχνά ότι έχουμε κάποια χαρακτηριστικά, ενώ στην πραγματικότητα δεν τα έχουμε· και επειδή θα θέλαμε να τα έχουμε, τα προβάλλουμε στην τωρινή μας κατάσταση. Στην περίπτωση του νεωτερικού δυτικού πολιτισμού ισχύει κάτι παρόμοιο. Η εικόνα που υπάρχει για τη Δύση σήμερα σε όλο τον κόσμο, ότι δηλαδή έχει αποκηρύξει πλήρως τη μεταφυσική, όχι μόνο έχει δημιουργηθεί από την ίδια, αλλά είναι παραμορφωτική και επίπλαστη. Ή πιο σωστά, επειδή έχει δημιουργηθεί από την ίδια, είναι παραμορφωτική και επίπλαστη. Η απόλυτη και οριστική απάλειψη της μεταφυσικής είναι – ακόμα και σήμερα – περισσότερο ένας «ευσεβής» πόθος, ένα ρητορικό πρόταγμα της νεωτερικότητας, παρά μια συντελεσμένη πραγματικότητα. Είναι κάτι που θα ήθελε πολύ να πετύχει, αλλά δεν το έχει επιτύχει και που γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο συνεχίζει επίμονα να το προβάλλει ως βασικό της γνώρισμα μήπως επιτύχει την λεγόμενη αυτοεκπληρούμενη προφητεία!
Την κατασκευασμένη αυτή «πραγματικότητα» και εικόνα την ανακαλύπτουμε όχι μόνο διαπιστώνοντας ότι ακόμα και σήμερα υπάρχουν έστω και σχετικά λίγοι άνθρωποι στο δυτικό κόσμο με μεταφυσικές ανησυχίες, αλλά παρατηρώντας – και αυτό είναι ειρωνικό – ότι από τα πρώτα της βήματα μέχρι και σήμερα η νεότερη Δύση έχει οδηγηθεί τελικά σε μια δική της μεταφυσική. Ο νεότερος δυτικός πολιτισμός υιοθέτησε και εφάρμοσε πολύ γρήγορα έναν τρόπο έκφρασης μεταφυσικό, με την τεχνική πια έννοια του όρου, ο οποίος δημιούργησε ξανά ό,τι υποτίθεται στόχευε να διαλύσει. Η νεωτερικότητα και ο σύγχρονος αστικός τρόπος ζωής προβλήθηκαν π.χ. μέσω της αποικιοκρατίας με όρους μυθολογικούς. Η Δύση από ιστορική πραγματικότητα ανάχθηκε σε ιδέα, σε κάτι πρότυπο και σχεδόν ιερό, που έπρεπε να διαδοθεί σε όλο τον κόσμο, έγινε εντέλει μια κοσμική θρησκεία. Το ίδιο ισχύει βέβαια και για την έννοια του ατόμου, η οποία πραγματικά θεοποιήθηκε π.χ. από αυτόν που είπε ότι «ο Θεός πέθανε» (βλ. Νίτσε)! Πολλές, εξάλλου, θεωρίες που προγραμματικά θεωρούνταν αμιγώς υλιστικές (βλ. κομμουνισμός) κατέληξαν να αποτελούν μοντέρνες θρησκείες. Μπορεί να απαρνήθηκε λοιπόν η Δύση τις γνωστές θρησκείες, αλλά δεν μπόρεσε να απαλλαγεί τελικά από έναν μεταφυσικό τρόπο έκφρασης και σκέψης. Και η αυτοεικόνα που σχημάτισε ήταν μια ιδεολογική κατασκευή αυτοβαυκαλισμού και αυθυποβολής για τη δήθεν αποκήρυξη της μεταφυσικής, η οποία (κατασκευή) κατέληξε και η ίδια τελικά να γίνει ένα οιονεί θρησκευτικό δόγμα. Όλα αυτά δείχνουν ότι η νεότερη δυτική κουλτούρα πολεμώντας τη μεταφυσική «λακτίζει προς κέντρα » και ότι διακατέχεται από υπέρμετρες φιλοδοξίες που – το κυριότερο – αντιστρατεύονται βασικά συστατικά του ανθρώπινου ψυχισμού και της ανθρώπινης συνείδησης. Η μεταφυσική είναι, όπως δείχνει ειρωνικά και η πορεία της ίδιας της Δύσης, μια σχεδόν αδήριτη αναγκαιότητα της ανθρώπινης φύσης, που αντιστέκεται καταστροφικά σε όποιον την αντιπαρέρχεται με ευκολία και αλαζονεία. Ας μην είμαστε λοιπόν τόσο προκατειλημμένοι εναντίον της.
No comments:
Post a Comment