Όλοι οι στοιχειωδώς πολιτισμένοι άνθρωποι συμφωνούν ότι η παραποιημένη παρουσίαση της Αφροδίτης της Μήλου στο γερμανικό περιοδικό Focus ήταν επιεικώς απαράδεκτη και προκλητική. Όχι μόνο λόγω της άσεμνης χειρονομίας και της ισοπεδωτικής εικόνας που δημιουργείται με αυτήν για την ποιότητα των Ελλήνων ως ανθρώπων, αλλά και για έναν ακόμα, ίσως σοβαρότερο, λόγο: για την παραβίαση της αισθητικής και καλλιτεχνικής αυτοτέλειας του συγκεκριμένου μνημείου. Οι χαλκευτές της Αφροδίτης της Μήλου, ακόμα και αν δεχτούμε ότι δεν ήθελαν να προσβάλουν τον ελληνικό λαό, θα έπρεπε τουλάχιστον να είχαν σεβαστεί την ιδιαίτερη μορφή αυτού του αγάλματος, τη μορφή δηλαδή με την οποία έχει γίνει παγκοσμίως γνωστό και με την οποία έχει εντυπωθεί στην ψυχή κάθε φιλότεχνου ανθρώπου. Η παραποίηση μνημείων της τέχνης με τέτοιο αισθητικό βάρος ισοδυναμεί με αλλοίωση ή και καταστροφή της ταυτότητας και της μοναδικότητάς τους.
Όσο εύλογη, όμως, είναι η οργή μας για αυτό το γεγονός, τόσο εύλογα είναι και δύο ερωτήματα κλιμακωτής σημασίας που ανακύπτουν και εγείρονται από το ίδιο αυτό γεγονός. Το πρώτο είναι το εξής: γιατί ενδιαφερόμαστε για την πολιτιστική μας κληρονομιά μόνο όταν αυτή έρθει για κάποιο λόγο στο προσκήνιο της επικαιρότητας; Ο κομμός μας για την Αφροδίτη της Μήλου θα έπρεπε κανονικά να αποτελεί αποτέλεσμα και εκδήλωση ενός γενικότερου και συνεπούς ενδιαφέροντός μας για την αρχαία ελληνική τέχνη. Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι ότι τα ελληνικά Μουσεία αποτελούν τόπους σχεδόν άγνωστους για τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων, ακόμα και των δήθεν καλλιεργημένων. Πέρα από αυτό, υπάρχει μια γενική αδιαφορία και άγνοια για την πολιτιστική μας κληρονομιά. Αν γινόταν μια δημοσκόπηση, πολύ φοβάμαι ότι θα αποκαλυπτόταν πως σε ένα ανέλπιστα μεγάλο ποσοστό οι Έλληνες (ειδικά οι νεότεροι) δεν γνωρίζουν καν τι είναι η «Αφροδίτη της Μήλου». Με την πρόσφατη δημοσιότητα πολλοί ίσως είδαν για πρώτη φορά αυτό το μνημείο και έτσι έμαθαν λίγα πράγματα σχετικά με αυτό. Ας θυμηθούμε, εξάλλου, και το τραγικά μεγάλο ποσοστό Ελλήνων, ακόμα και κατοίκων του αττικού λεκανοπεδίου, που δεν έχουν επισκεφτεί έστω μια φορά την Ακρόπολη ή το Νέο της Μουσείο, αλλά διαμαρτύρονται έντονα για τη μη επιστροφή των Ελγινείων κάθε φορά που επανέρχεται το θέμα στην επικαιρότητα.
Το δεύτερο, όμως, και πιο καίριο ερώτημα είναι αυτό: εφόσον ενδιαφερόμα-στε για την πολιτιστική μας κληρονομιά (και δη για την αρχαία), γιατί μένουμε μόνο στο θαυμασμό γι΄ αυτήν και δεν έχουμε αξιοποιήσει έμπρακτα τον πλούτο της; Πιο συγκεκριμένα, γιατί δεν έχουμε εφαρμόσει στη σύγχρονη ζωή κάποιες από τις αρχές και τις αξίες της κληρονομιάς μας που θα μπορούσαν να μας έχουν καθοδηγήσει και να έχουν αποτρέψει τη δεινή και ταπεινωτική σημερινή μας θέση, αυτή τη θέση δηλαδή που εκμεταλλεύονται και οι παραποιητές της Αφροδίτης της Μήλου; Ότι υπάρχουν στην κληρονομιά μας ασφαλείς οδηγοί και αξιόπιστα σημεία αναφοράς είναι απόλυτα βέβαιο. Ένας πλούτος σοφίας, γεμάτος διαχρονικές αξίες, κείτεται σκονισμένος, αναξιοποίητος και ανεφάρμοστος. Η κλασική διάσταση, άλλωστε, του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού για την οποία κομπάζουμε σημαίνει ακριβώς τούτο: ότι μπορεί να προσφέρει το παράδειγμά του σε κάθε εποχή.
Αν υπάρχει από αυτόν τον ατελείωτο θησαυρό κάτι που θα μπορούσε να μας έχει σώσει από το σημερινό ειδικά αδιέξοδο, τούτο, νομίζω, είναι μια άγνωστη στους πε-ρισσότερους φράση του Ηράκλειτου: «ήθος ανθρώπω δαίμων», που σημαίνει «μοίρα για τον άνθρωπο είναι ο χαρακτήρας του». Η πορεία της ζωής του ανθρώπου δεν είναι προδιαγεγραμμένη από κάποια αναγκαστική εξωτερική αιτία, αλλά καθορίζεται κάθε στιγμή από τις επιλογές του, από τις συνήθειές του, από την ανάληψη των ευθυνών του απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό και στους συνανθρώπους του. Αυτό, άλλωστε, σημαίνει ήθος στα αρχαία ελληνικά, όπως έδειξε αργότερα και ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια μιλώντας για τις ηθικές αρετές ως καθημερινές ενέργειες και για την προαίρεσιν, την προσωπική δηλαδή ευθύνη και πρωτοβουλία που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για κάθε αρετή. Αυτό το δίδαγμα το αγνοήσαμε και το παραμελήσαμε πλήρως. Αρνηθήκαμε πάντοτε τις ατομικές μας ευθύνες και κυρίως δεν συνειδητοποιήσαμε ποτέ ότι οι επιλογές μας ήταν εκείνες που καθόρισαν τη σημερινή μας τύχη. Οι επιλογές μας τόσο στη δημόσια όσο και στην ιδιωτική σφαίρα της ζωής μας. Πάντοτε πιστεύαμε ότι ευθύνονται εξωτερικοί παράγοντες για όλα τα κακώς κείμενα, ότι η ζωή μας δεν είναι στον δικό μας έλεγχο, εθελοτυφλώντας, όμως, μπροστά στη δική μας εξόφθαλμη ανευθυνότητα και αστοχία. Αν οι ηγέτες και οι κυβερνήτες μας π.χ. ήταν φαύλοι, αρνούμασταν την ευθύνη της εκλογής τους ή ακόμα χειρότερα της επανεκλογής τους από εμάς. Αν το κράτος ήταν διεφθαρμένο, αρνούμασταν τη δική μας προφανή συμμετοχή στη διαδικασία του ρουσφετιού. Αν τα κρατικά ταμεία ήταν άδεια, αρνούμασταν τη δική μας μικροκλοπή του φόρου ή τη δική μας εισφοροδιαφυγή ή τη δική μας παράνομη χρήση ενός ξένου βιβλιαρίου υγείας. Αν οι πόλεις μας ήταν άσχημες, άναρχες και απωθητικές αρνούμασταν τη δική μας βιασύνη, προχειρότητα και κυρίως τη δική μας ψύχωση με την ατομική ιδιοκτησία εις βάρος των άλλων. Αν τα τροχαία ατυχήματα ήταν πολλά, αρνούμασταν τη δική μας μέθη ή τη δική μας αλαζονεία στην οδήγηση. Αν οι παραλίες και τα βουνά ήταν μολυσμένα, αρνούμασταν τη δική μας αδιαφορία για το περιβάλλον. Τα παραδείγματα φυσικά δεν έχουν τέλος…
Όλα τούτα αποκαλύπτουν μερικές οδυνηρές και ενοχλητικές αλήθειες. Ότι η αρχαιότητα δεν είναι για μας παρά ένα αντικείμενο προς χρήση, μια δύναμη που μπορούμε να την εκμεταλλευόμαστε και να την επιστρατεύουμε όποτε βρισκόμαστε στα δύσκολα και που μετά από λίγο την αφήνουμε στην άκρη. Ότι βολευόμαστε στην εύκολη, εντυπωσιακή και μελοδραματική ρητορική γύρω από τους προγόνους μας, η οποία στην πραγματικότητα αναπληρώνει τα κενά που έχουν δημιουργηθεί από τη δική μας αβελτηρία και παθητικότητα. Ότι αποφεύγουμε να περάσουμε από τη θεωρητική, φιλολογική και ακαδημαϊκή ενασχόληση με την κληρονομιά μας στην απαιτητική εφαρμογή και ενσωμάτωσή της στον καθημερινό μας βίο. Πρέπει, λοιπόν, να καταλάβουμε επιτέλους ότι, αν δεν υποστηρίξουμε εμείς οι ίδιοι τον πολιτισμό μας μέσα από το σύγχρονο παράδειγμά μας, αν δεν είμαστε οι ίδιοι συνεπείς ανάμεσα στα λόγια και στα έργα μας, δεν μπορούμε να περιμένουμε καλύτερη αντιμετώπιση από τους άλλους λαούς. Όσο κι αν μας πληγώνουν εξευτελισμοί των μνημείων μας σαν αυτόν που υπέστη η Αφροδίτη της Μήλου, πρέπει να αναρωτηθούμε πώς και γιατί φτάσαμε σε αυτό το σημείο. Πρέπει να αντιληφθούμε μέσα από ποιες διαδικασίες δώσαμε σε αυτούς που κάποτε ξερίζωσαν κάθε ανθρωπιστική ιδέα το δικαίωμα να βεβηλώνουν τις δικές μας ανθρωπιστικές αξίες. Κοντολογίς, ήρθε η ώρα της ωριμότητας και της υπευθυνότητας, της ατομικής άρα και της συλλογικής. Αυτή θα είναι η καλύτερη και πιο αποστομωτική απάντηση.
