Πού βρίσκεται η κινητήρια δύναμη της ιστορικής εξέλιξης; Ποιος είναι ο κύριος γενεσιουργός παράγοντας των ανθρώπινων πράξεων; Παρότι σε αυτές τις θεμελιώδεις απορίες έχουν δοθεί ποικίλες απαντήσεις από τη φιλοσοφία της ιστορίας, κυριαρχεί πλέον η άποψη ότι το ιστορικό γίγνεσθαι έχει ερμηνεία βασικά υλιστική. Οι υλικοί όροι της ζωής (οι οικονομικοί συσχετισμοί, η μορφή και η διαχείριση της παραγωγής, η κατανομή του παραγόμενου πλούτου και οι σχετικοί ταξικοί ανταγωνισμοί) αποτελούν, λιγότερο ή περισσότερο φανερά, την αφετηρία κάθε αποτίμησης που διατυπώνεται σήμερα για τον ρου της παλαιότερης και της σύγχρονης ζωής. Από την άλλη πλευρά, οι πνευματικές, ψυχικές και ηθικές δυνάμεις του ανθρώπου, οι ιδέες του και τα συναισθήματά του, η συνείδησή του, εν γένει το άυλο, μεταφυσικό και μη μετρήσιμο μέρος της ύπαρξής του, – όλα τούτα είτε αγνοούνται είτε, στην καλύτερη περίπτωση, θεωρούνται απλώς τα μεταβλητά παρεπόμενα ή συμπτώματα των εκάστοτε υλικών προϋποθέσεων της ζωής του: κοντολογίς, θεωρούνται ένα απλό «εποικοδόμημα».
Παραδόξως, η εγκυρότητα αυτής της κυρίαρχης υλιστικής κοσμοθεωρίας έχει ελεγχθεί πολλές φορές στο παρελθόν από το ίδιο το ιστορικό γίγνεσθαι και έχει αποδειχθεί τελικά πολύ μικρή ή μερική. Η εξήγηση των πάντων με βάση την οικονομία ή τη διαχείριση του πλούτου έχει καταστεί συχνά ανεπαρκής και ορισμένες φορές πλήρως άστοχη ή και επικίνδυνη. Η ιστορική εξέλιξη και εν γένει η ανθρώπινη ζωή έχουν αποδειχτεί πολύ πιο σύνθετα, απρόβλεπτα και αστάθμητα φαινόμενα, εφόσον ενεργούνται από όντα που δεν παράγουν και καταναλώνουν απλώς, αλλά που επιπρόσθετα σκέφτονται, αισθάνονται, φαντάζονται, ελπίζουν και έχουν ανάγκες βαθύτερες από την απλή επιβίωση. Τα σχετικά παραδείγματα είναι πολλά. Ας θυμηθούμε μόνο την ανατροπή του υπαρκτού σοσιαλισμού από μια ομάδα εθνών τα οποία δεν άντεχαν άλλο τη μονόπλευρη, άχαρη και αποστειρωμένη ηθικά και πνευματικά ζωή που τους είχε επιβληθεί στο όνομα μιας ελπιδοφόρας οικονομικής θεωρίας.
Τις ανεπάρκειες αυτού του μονομερούς τρόπου σκέψης φαίνεται πως ακόμα δεν τις έχουμε συνειδητοποιήσει ή δεν τις έχουμε καν αντιληφθεί. Αυτό τουλάχιστον μαρτυρούν οι αναλύσεις τόσο για τα αίτια της γενικευμένης αποδιοργάνωσης του ελληνικού κράτους όσο και για τις πιθανές διεξόδους από αυτήν. Οι περισσότερες απαντήσεις που δίνονται και για τα δυο αυτά ζητούμενα έχουν εκκίνηση και προσανατολισμό υλιστικής αποκλειστικά φύσεως. Όλα τα σημερινά κακώς κείμενα παρουσιάζονται σαν αποτελέσματα απλώς της κακής διαχείρισης των υλικών προϋποθέσεων και όρων της ζωής μας: σαν αποτέλεσμα αφ’ ενός της αδιαφορίας για την παραγωγικότητα και για τη δίκαιη κατανομή του υπάρχοντος πλούτου αφ’ετέρου της διασπάθισης του δημόσιου και κοινοτικού χρήματος. Της ίδιας τάξεως είναι και οι λύσεις που προτείνονται για έξοδο από την κρίση. Αφορούν αποκλειστικά την οικονομική διαχείριση που πρέπει να εφαρμόσουμε στο εξής.
Το πρόβλημα, όμως, δεν είναι απλώς και μόνο οικονομικό, διαχειριστικό και τεχνοκρατικό ούτε και οι λύσεις του μπορούν να είναι τέτοιες μόνο. Η οικονομική και διοικητική αποσύνθεση του ελληνικού κράτους προκλήθηκε και από μια σύστοιχη ηθική και πνευματική αρνητική διαδικασία, γνωστή σε όλους μας: από τη σταδιακή και διογκούμενη χαλάρωση της κοινωνικής και εθνικής συνείδησης, από την αχόρταγη και αχαλίνωτη διάθεση για πλουτισμό, για επίδειξη και για κοινωνική ανέλιξη με κάθε μέσο, από την αδιαφορία και την ανευθυνότητα για τη δημόσια σφαίρα, από την κάμψη των κάθε είδους ηθικών αντιστάσεων, από την ανοχή μπροστά σε φαινόμενα ηθικού, πνευματικού και πολιτιστικού εκμαυλισμού, από την πλήρη απαξίωση και αποδόμηση, εντέλει, των κοινών αξιών και ιδανικών. Αν, συνεπώς, δεν αποκατασταθούν μαζί με τους δείκτες της ελληνικής οικονομίας και τα ερειπωμένα ηθικά και πνευματικά μας ερείσματα ως ατόμων και ως πολιτών, δεν πρόκειται να υπάρξει συνολική, ουσιαστική και κυρίως μόνιμη και βιώσιμη λύση του ελληνικού προβλήματος. Η συρρίκνωση του δημόσιου χρέους, η τόνωση της ανάπτυξης και της παραγωγής καθώς και η αναδιανομή του υπαρκτού πλούτου θα είναι πολύ εφήμερα και εικονικά αποτελέσματα, αν δεν αναγεννηθεί η ηθική συνοχή της κοινωνίας μας, αν δεν αφυπνιστούν η συνείδηση και ο πατριωτισμός μας, αν δεν ανακαινιστούν οι ιδέες, το πνεύμα μας και το αισθητικό μας κριτήριο και αν δεν εξαλειφθούν παρασιτικές νοοτροπίες και ατομικοί εθισμοί που μας μαστίζουν και μας καθηλώνουν εδώ και δεκαετίες.
Φυσικά, είναι πολύ δύσκολο να αφυπνιστεί και να αντιδράσει μια κοινωνία που έχει βυθιστεί και εθιστεί στην υλιστική νοοτροπία και που λειτουργεί πλέον με τα ενστικτώδη αντανακλαστικά της επιβίωσης και της συντήρησης. Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν δεν διαθέτει πλέον στις δυνάμεις της κανένα αξιόλογο αντίβαρο ή όταν οι πνευματικοί της άνθρωποι, εκείνοι δηλαδή που οφείλουν να την κρατούν σε διανοητική και ηθική εγρήγορση, αδιαφορούν, συμβιβάζονται ή φιμώνονται. Υπάρχει, όμως, και μια παρηγορητική σκέψη. Η ανθρώπινη φύση, παρά την πολλαπλή διαστροφή που έχει επιχειρηθεί εις βάρος της, δεν έχει ακόμα αλλάξει, τα βασικά της συστατικά παραμένουν αναλλοίωτα. Μαζί με τα κατώτερα ένστικτα υπάρχουν ακόμα μέσα μας οι πνευματικές και ηθικές δυνάμεις μας, η συνείδηση, οι ιδέες, οι αξίες και τα συναισθήματά μας. Απαιτείται μόνο η αναζωογόνησή τους και η έμπρακτη ένταξή τους στην καθημερινή ζωή. Αυτό, όμως, σε αντίθεση με τα οικονομικά μέτρα, δεν μπορεί να επιβληθεί σε κανέναν διά νόμου. Είναι αυστηρά προσωπική ευθύνη του καθενός ξεχωριστά.
No comments:
Post a Comment